Η αστική πολιτική σκηνή στη μεσοπολεμική Ελλάδα ήταν ιδιόμορφη. Το δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είχε και ο ελληνικός μεσοπολεμικός φασισμός, ο οποίος δεν ανέπτυξε ένα ξεχωριστό μαζικό κίνημα με σκοπό την κατάκτηση της εξουσίας (όπως στην Ιταλία και τη Γερμανία), αλλά ήταν πλήρως ενσωματωμένος στο κυρίαρχο πολιτικό / παλαιοκομματικό σύστημα. Έχοντας οργανικές σχέσεις με τις δυο βασικές πολιτικές παρατάξεις της εποχής (τους Λαϊκούς και τους Φιλελεύθερους / Βενιζελικούς), οι φασίστες χρησιμοποιήθηκαν ως βραχίονας της κρατικής καταστολής ενάντια στο εργατικό και το κομμουνιστικό κίνημα.
Και φυσικά, ο ριζοσπαστικός αντισημιτισμός βρίσκονταν στον πυρήνα του ελληνικού φασισμού, αν και υπήρξαν σημαντικές αποκλίσεις. Μια από αυτές ήταν η περίπτωση του Γεώργιου Μερκούρη, θείου της γνωστής ηθοποιού και ιδρυτή του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος. Ο Μερκούρης μέχρι το 1932 ήταν Αντιπρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος, ενώ πέρασε και από σημαντικά πόστα (υπουργός επισιτισμού, υπουργός Εθνικής Οικονομίας, μέλος της Ελληνικής αντιπροσωπείας στην Κοινωνία των Εθνών στη Γενεύη και ιδρυτής της Ένωσης Ελληνοτουρκικής Φιλίας). Παρ’ ότι ο Μερκούρης δανείστηκε την ονομασία του κόμματός του από τον γερμανικό ναζισμό, παραδόξως δεν υιοθετούσε τον ξέφρενο αντισημιτισμό του. Έτσι, τον συναντάμε στο διεθνές φασιστικό συνέδριο του Μοντρέ τον Δεκέμβριο του 1934, όπου συναντήθηκαν αντιπροσωπείες από 17 ευρωπαϊκές χώρες. Στο συνέδριο ο Μερκούρης συγκρούστηκε με την σκληρή αντισημιτική γραμμή του εκπροσώπου της ρουμανικής Σιδηράς Φρουράς, Ίον Μότα. Μιλώντας για την εβραϊκή κοινότητα που ζούσε στην Ελλάδα, ο Μερκούρης ανέφερε: «η υπάρχουσα ισραηλιτική μειονότης επέδειξε πάντοτε προς τη φιλοξενούσα αυτήν χώραν νομιμοφροσύνην και πατριωτικότητα τοιαύτην, ώστε ανεξαρτήτως του αιωνίως ελληνικού αισθήματος της φιλοξενίας, έχει επαξίως τύχη πλήρους ισότητος και ουδεμίας διακρίσεως προς τους ορθόδοξους ομοεθνείς της». Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής ο Μερκούρης όχι μόνο δεν είπε κουβέντα για τα φυλετικά μέτρα εναντίον των Εβραίων, αλλά συνεργάστηκε άψογα με τους κατακτητές και διορίστηκε στη θέση του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας.
Σε αντίθεση με τον Μερκούρη, η βενιζελική εφημερίδα Μακεδονία υποστήριξε ανοιχτά τον μαχητικό αντισημιτισμό. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο στις μέρες μας μια “δημοκρατική” και “φιλελεύθερη” εφημερίδα να έχει διασυνδέσεις με μια φασιστική οργάνωση, όπως η Εθνική Ένωση Ελλάς (3Ε), πρέπει να κατανοήσουμε το πολιτικό κλίμα της εποχής. Υπήρξε ένα τμήμα της βενιζελικής παράταξης που ευνόησε και χρησιμοποίησε τους φασίστες εναντίον του κοινού εχθρού, που ήταν η “κομμουνιστική απειλή”. Η κυβέρνηση Βενιζέλου ήταν αυτή που δημιούργησε το σκληρό νομικό πλαίσιο, που είναι γνωστό ως “Ιδιώνυμο”, βάσει του οποίου διώχθηκαν και φυλακίστηκαν εκατοντάδες κομμουνιστές και βγήκαν εκτός νόμου οι δομές τους (όπως η Ενωτική ΓΣΕΕ και η Εργατική Βοήθεια). Άλλωστε, ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε ψηλά στις προτεραιότητές του την ομαλοποίηση των σχέσεων της Ελλάδας με το φασιστικό καθεστώς στην Ιταλία και μια από τις πρώτες ενέργειές του όταν ανέλαβε την κυβέρνηση το 1928 ήταν η μετάβασή του στη Ρώμη και η υπογραφή συμφώνου φιλίας με τον Μουσολίνι (23/09/1928). Κεντρικό ρόλο στη συμφωνία έπαιξε ο στενός συνεργάτης του Βενιζέλου, υπουργός Εξωτερικών και θαυμαστής του Μουσολίνι Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Για την εφημερίδα Μακεδονία το σύμφωνο αυτό έθετε τις πνευματικές βάσεις για τη φιλία της των δυο χωρών!
Όταν στις εκλογές του 1933 ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές από την παράταξη του Τσαλδάρη, ο Νίκος Πλαστήρας, γνωστός και ως “Μαύρος Καβαλάρης”, πρότεινε στον Βενιζέλο να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία, ώστε να μη μεταβιβαστεί η εξουσία: «Θα κάμουμε ό,τι και στην Ιταλία, που χάρις στον φασισμό προοδεύει». Ο Βενιζέλος απάντησε προς τον Πλαστήρα: «Η Ιταλία επήγαινε καλά διότι εκεί υπήρχε δικτάτωρ. Εγώ δε νομίζω, αγαπητέ φίλε στρατηγέ Πλαστήρα, ότι είσαι ικανός να κάμης τον δικτάτορα ως ο Μουσολίνι. Όχι μόνον δεν είσαι ικανός, αλλά δεν έχεις και την πλειάδα, τας εκατοντάδας των εκλεκτών συνεργατών του Μουσολίνι». Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως τα κατοχικά Τάγματα Ασφαλείας δημιουργήθηκαν από επιφανείς βενιζελικούς στρατιωτικούς, όπως ο Πάγκαλος και ο Γονατάς (έχοντας ως πρότυπο τα παραστρατιωτικά Δημοκρατικά Τάγματα που έφτιαξε ο Πάγκαλος ως δικτάτορας, με τα οποία -μεταξύ άλλων- αιματοκυλούσε εργατικές κινητοποιήσεις).
Έχοντας όλα αυτά στο νου μας, δεν αιφνιδιαζόμαστε για τη στάση της Μακεδονίας πάνω στο “εβραϊκό ζήτημα”…
Από τις 19 Φεβρουαρίου του 1928 η βενιζελική εφημερίδα Μακεδονία δημοσίευσε σε συνέχειες τα πλαστογραφημένα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, περιγράφοντάς τα ως: «το καταστατικόν μιας μυστικής οργανώσεως του Ιουδαϊσμού, η οποία αοράτως και μυστικώς πλήττει τα άτομα, τα κράτη και τα έθνη και με τα πανίσχυρα οικονομικά μέσα που διαθέτει οδηγεί όλα προς τον εκφυλισμόν και τη φθοράν, προς την κατάκτησιν της παγκόσμιας αρχής». Σύμφωνα με τη Μακεδονία η εβραϊκή αυτή μυστική οργάνωση έχει ως μόνο δίκαιο αυτό της ισχύος, ενώ με το χρυσάφι που κατέχει κατάφερε να υποτάξει τον τύπο, την κοινή γνώμη, τα πανεπιστήμια, ακόμα και τον μασονισμό! Τις αιτιάσεις για την πλαστότητα του δήθεν “ντοκουμέντου” η εφημερίδα τα προσπέρασε μα χαρακτηριστική ελαφρότητα: «Απεκλήθησαν λίβελλος κατά του Ιουδαϊσμού και του Μασωνισμού. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν σ’ αυτά πολλαί ανακρίβιαι περί Μασωνισμού. Αλλά εάν οι αντιγραφείς προσέθεσαν ιδικάς των περικοπάς δεν καταστρέφουν με τούτο τη γνησιότητα των άλλων κεφαλαίων». Με δυο λόγια, η Μακεδονία αμφισβήτησε μόνο το κομάτι εκείνο που μιλούσε για τον μασονισμό, αποδίδοντάς το σε λαθροχειρία κάποιων “αντιγραφέων” των κατά τα άλλα “γνήσιων” Πρωτοκόλλων! Για την εφημερίδα το πλαστό αυτό “ντοκουμέντο” είναι ένα έγγραφο που αποκαλύπτει τις μυστηριώδεις δυνάμεις που κινούν τον κόσμο. Πρόκειται για την κλασική θεωρία συνωμοσίας του “Κρυμμένου Χεριού”, η οποία στις μέρες μας έχει προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα μέσω του συνωμοσιολογικού αντιελιτισμού (Νέα Τάξη Πραγμάτων, παγκοσμιοποιητές, υπερεθνικές ελίτ που θέλουν να καταστρέψουν τα έθνη – κράτη κλπ).
Το γεγονός της δημοσίευσης των “Πρωτοκόλλων” δεν είναι απλά διασπορά fake news, όπως θα πιστεύαμε στη σημερινή εποχή που η επιρροή τους είναι ισχνή (αν και όχι αμελητέα σε τμήματα της άκρας δεξιάς). Στην εποχή του Μεσοπολέμου τα “Πρωτόκολλα”, τα οποία κατασκευάστηκαν από την τσαρική Οχράνα, έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση αντισημιτικού κλίματος στην ευρωπαϊκή κοινωνία, προλειαίνοντας το έδαφος ακόμα και για πογκρόμ. Ο Βρετανός ιστορικός, Νόρμαν Κον, έχει χαρακτηρίσει τα “Πρωτόκολλα” ως “ένταλμα γενοκτονίας”, ενώ ένας από τους βασικούς χρηματοδότες για τη διάδοσή τους ήταν ο φιλοναζιστής μεγαλοκαπιταλιστής Χένρι Φορντ, ιδρυτής της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας. Ο Φορντ έγραψε και τον αντισημιτικό λίβελλο “Ο Διεθνής Εβραίος”, ο οποίος έχει εκδοθεί και στην Ελλάδα. Βασιζόμενος πάνω στα πλαστά “ντοκουμέντα” ο Φορντ υποστήριζε πως το σκιώδες Παν-εβραϊκό κράτος (αυτό που σήμερα θα λέγαμε ΝΤΠ) ελέγχει τις παγκόσμιες πηγές των ειδήσεων για να προετοιμάσει τα μυαλά των εθνών στην ιδέα της παγκόσμιας κυριαρχίας του: «Κανείς σήμερα δεν υποκρίνεται ότι αρνείται -εκτός από μερικούς εκπροσώπους τους οι οποίοι δεν κυβερνούν τη σκέψη των Εβραίων αλλά αναπτύσσονται προς το αποκλειστικό σκοπό να επηρεάσουν την μη Εβραϊκή σκέψη- πως τα κοινωνικά και οικονομικά διαλυτικά στοιχεία που βρίσκονται σήμερα στον κόσμο, δεν είναι μόνο επανδρωμένα αλλά και χρηματοδοτούμενα από τα Εβραϊκά συμφέροντα». Έτσι, οι Εβραίοι, με την αναλλοίωτη μοχθηρή τους φύση και τα εξίσου σκοτεινά τους κίνητρα, αποκτούν σταδιακά την παγκόσμια κυριαρχία: «Το Παν-Εβραϊκό κράτος έχει υποτελείς κυβερνήσεις σε κάθε πρωτεύουσα. Έχοντας εκδικηθεί τη Γερμανία, συνεχίζει κατακτώντας άλλα έθνη. Η Βρετανία έχει ήδη κατακτηθεί. Η Γαλλία και η Ρωσία εδώ και πολύ καιρό. Οι Η.Π.Α. με την καλής φύσης ανεκτικότητα σε όλες τις φυλές πρόσφερε μια γη της επαγγελίας. Ο Παν-Εβραϊσμός είναι εδώ. Η σκηνή των επιχειρήσεων αλλάζει. Ο Εβραίος όμως είναι πάντα ο ίδιος δια μέσου των αιώνων».
Κείμενα, λοιπόν, με τέτοιο ειδικό βάρος συνδιαμόρφωσαν το βαρύ αντισημιτικό κλίμα στην Ευρώπη και έχουν τη δική τους συμβολή στις διώξεις και τα πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, που κορυφώθηκαν με την απόλυτη ναζιστική θηριωδία του Ολοκαυτώματος. Έξι χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση των “Πρωτοκόλλων” από τη Μακεδονία, τον Μάρτιο του 1934, το παράδειγμα της φιλελεύθερης εφημερίδας ακολούθησε και η φασιστική εφημερίδα Δράσις (όργανο της 3Ε). Μαζί δημοσίευσε και αποσπάσματα από το Mein Kampf, του Αδόλφου Χίτλερ. Ως γνωστόν, ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της 3Ε ήταν ο βενιζελικός στρατιωτικός Στυλιανός Γονατάς, ο οποίος εκπροσωπώντας την κυβέρνηση Βενιζέλου παραβρέθηκε στα εγκαίνια των γραφείων της οργάνωσης με την ιδιότητα του Υπουργού Γενικού Διοικητή Μακεδονίας (4/01/1931). Μερικοί ακόμα διαπρεπείς βενιζελικοί πολιτικοί που πήραν μέρος στα εγκαίνια και στήριξαν την 3Ε ήταν ο υπουργός Πρόνοιας Λεωνίδας Ιασωνίδης, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Χαρίσιος Βαμβακάς, αλλά και ο αστυνομικός διευθυντής της πόλης Γ. Καλοχριστιανάκης. Το παράδοξο είναι πως, σύμφωνα με το δημοσίευμα της Μακεδονίας, ανάμεσα στους προσκεκλημένους ήταν και ο Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Ισραηλίτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Διαβάζουμε, λοιπόν, στην εφημερίδα Μακεδονία:
«Μετά πάσης επισημότητος και της εμπρεπούσης επιβλητικότητος ετελέσθησαν χθες την πρωίαν τα εγκαίνια του νέου Κέντρου της Εθνικιστικής Οργανώσεως “Εθνική Ένωση Ελλάς”, εγκατασταθείσης εις το επί της οδού Πανταζίδου αριθμ. 8 κτίριον. Οι διάδρομοι και η μεγάλη αίθουσα του Κέντρου είχον διακοσμιθή καταλλήλως με κυανόλευκους, γιρλάντες, εικόνας των ηρώων του 21, κίτρινα εμβλήματα, αετούς κλπ». Στον χαιρετισμό του προς τους φασίστες ο Στυλιανός Γονατάς εξήρε το έργο της 3Ε που υπερασπίζεται το εθνικό συμφέρον σε μια υλιστική εποχή που κάποιοι φιλοσοφούντες θέλουν να μειώσουν την αγιότητα της θρησκείας και την ιερότητα της πατρίδας, ενώ οι κοσμοπολίτες και τα μίσθαρνα όργανα αντεθνικών κέντρων επιδιώκουν την ανατροπή των οικογενειακών παραδόσεων και την υπονόμευση και βίαιη ανατροπή της κοινωνικής υπόστασης. Σε μια τέτοια εποχή, λοιπόν, σύμφωνα με τον βενιζελικό πολιτικό, η “Εθνική Ένωση Ελλάς” εργάζεται με το ωραίο της πρόγραμμα για την εξύψωση του εθνικού φρονήματος και αμύνεται εναντίον όσων υποσκάπτουν τα θεμέλια της Πατρίδας, της Θρησκείας και της Οικογένειας. Στον δικό του χαιρετισμό ο Ιασωνίδης έδωσε συγχαρητήρια στη φασιστική οργάνωση: «ουχί υπό την ιδιότητα του υπουργού, αλλά ως αδερφός αυτής». Σύμφωνα με τον βενιζελικό υπουργό οι σκοποί και η φύση της 3Ε βρίσκουν σύμφωνους φύσει και θέσει όλους τους Έλληνες, ανεξαρτήτως κομματικής ιδιότητας. Ο βενιζελικός Δήμαρχος Θεσσαλονίκης από την πλευρά του χαρακτήρισε τη φασιστική οργάνωση ως ευεργετική και υποσχέθηκε ότι με τη θεσμική ιδιότητά του θα ενισχύσει τις οργανώσεις της πόλης που έχουν σα σκοπό την εξύψωση του εθνικού φρονήματος. Και κλείνει το άρθρο της Μακεδονίας: «Ακολούθως οι προσκεκλημένοι παρήλασαν προ πλουσιωτάτου κυλικείου. Ο Στρατηγός Κλάδος ανεκοίνωσεν ότι τα μέλη των Τριών Έψιλον είναι ελεύθερα να εισέρχονται εις τη Λέσχην της Στρατιωτικής Φρουράς. Εν τέλει πάντες απεχώρησαν με τας άριστας των εντυπώσεων».
Λίγους μήνες μετά τα εγκαίνια οι φασίστες, με τη συνδρομή της εφημερίδας Μακεδονία που δημιούργησε το κατάλληλο αντισημιτικό κλίμα, προχώρησαν σε ένα “εθνωφελές” πογκρόμ εναντίον της Εβραϊκή κοινότητας της Θεσσαλονίκης που κορυφώθηκε με τον εμπρησμό της συνοικίας του Κάμπελ στην Καλαμαριά (29 – 30 Ιουνίου 1931). Κομβικό ρόλο στα γεγονότα έπαιξε ο δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης της Μακεδονίας, Νίκος Φαρδής. Η εφημερίδα Μακεδονία με μια σειρά αντισημιτικών άρθρων χρέωνε στους Εβραίους της πόλης εθνοπροδοτική στάση σε σχέση με το Μακεδονικό, αν και ο ίδιος ο Βενιζέλος πήρε αποστάσεις από αυτές τις αβάσιμες κατηγορίες. Αφορμή στάθηκαν οι αθλητικές εκδηλώσεις εβραϊκών σωματείων που πραγματοποιήθηκαν στη Σόφια της Βουλγαρίας τον Αύγουστο του 1930, με τη συμμετοχή του Γ.Σ. Μακαμπή Θεσσαλονίκης. Οι τριεψιλήτες μαζί με τις υπόλοιπες εθνικιστικές οργανώσεις κατηγόρησαν τον αντιπρόσωπο της Μακαμπή πως υιοθετούσε τις θέσεις της “Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης” και ζήτησαν από τον Γονατά τη διάλυση του Συλλόγου.
Το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα τον Ιούνιο του 1931, με αφορμή την ανέγερση γυμναστηρίου της Μακαμπή. Η εφημερίδα Μακεδονία και πάλι πρωτοστάτησε στη δημιουργία αντισημιτικού κλίματος. Ενδεικτικά, στις 25 Ιουνίου του 1931 η Μακεδονία στοχοποιούσε την Μακαμπή ως εθνοπροδοτική: «Η ενοχή των λοιπόν είνε μεγίστη. Το σωματείον αυτό είναι κατηγορούμενον ενώπιον της Ελληνικής γνώμης. Θεωρείται εχθρικόν συγκρότημα, υπονομεύον την εθνικήν κυριαρχίαν. Το σωματείον αυτό λοιπόν πρέπει να διαλυθή (…) Η δημόσια γνώμη ζητεί να καταστραφούν αι φωλεαί των εχιδνών και των όφεων». Η αναμόχλευση, λοιπόν, του ζητήματος οδήγησε τελικά σε σφοδρές συγκρούσεις ανάμεσα σε εθνικιστές (που είχαν τις πλάτες της αστυνομίας και ορισμένων στρατιωτικών) και σε Εβραίους (που είχαν την υποστήριξη των κομμουνιστών). Η βία κορυφώθηκε με την επίθεση φασιστών και στρατιωτικών στην Εβραϊκή φτωχογειτονιά Κάμπελ, όπου οι λάτρεις του τρίπτυχου Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια επιδόθηκαν σε βιαιοπραγίες, δολοφονίες, λεηλασίες και βιασμούς. Οι βενιζελικές εφημερίδες μίλησαν για “κομμουνιστική προβοκάτσια”…
Λίγες ημέρες μετά το αντισημιτικό πογκρόμ, η εφημερίδα Μακεδονία πανηγύριζε με το άρθρο της: “Υπάρχει μια διαπίστωσις: Η ελληνική ψυχή ζη!”. Σύμφωνα με την εφημερίδα μέσα από την αναταραχή και την τρικυμία των τελευταίων ημερών αναδύθηκε μια λεπτομέρεια: «ότι δεν απέθαναν τα εθνικά ιδεώδη εις την ψυχή των Ελλήνων». Και αφού κατακρίνει προσχηματικά τις “παρεκτροπές” και τις “στιγμιαίες παραφορές”, διαπιστώνει πως είναι παρήγορο που δεν σταμάτησε ο εθνικός παλμός της μάζας (του αντισημιτικού όχλου δηλαδή): «Ιδού ότι υπάρχει παλμός, ιδού ότι υπάρχει οργανωμένη και συγκροτημένη εθνική δύναμις, ιδού ότι η νεότης δεν διεφθάρη και η μάζα ζη μέσα στα εθνικά ιδεώδη». Για την Μακεδονία όλη αυτή η δυναμική δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτη, αλλά να ριχτεί στον αγώνα εναντίον του κομμουνσιμού: «Αφού υπάρχει δύναμις πειθαρχούσα εις την υψηλήν εθνικήν ιδεολογίαν διατί να μη ρίψη αυτόν τον όγκο της εξ ολοκλήρου κατά του κομμουνισμού, να τον συντρίψη, να τον εκμηδενίση εξ ολοκλήρου; Αυτός είναι ο εχθρός που έρχεται να απειλήση σοβαρώς τη γαλήνην της κοινωνικής μας ζωής. Ο κομμουνισμός είναι το σαράκι που θέλη να καταφάγη την εθνικήν μας υπόστασιν. Αι φάλαγγες των Εθνικών Οργανώσεων πρέπει αμέσως να στραφούν κατά αυτού (…) Το έδαφος πρέπει να ξεκαθαρισθή από τα κομμουνιστικά ζιζάνια. Αι εθνικαί οργανώσεις έχουν ευρύ στάδιον δράσεως προς τα εκεί».
Η χλιαρή καταδίκη των αντισημιτικών πογκρόμ από τη Μακεδονία ήταν απλά ένας ελιγμός, καθώς έπρεπε να υπάρχει προσαρμογή στην επίσημη θέση της κυβέρνησης, που προέτασσε ως νούμερο 1 εχθρό του κράτους τον κομμουνισμό. Ο ίδιος ο Βενιζέλος δυσανασχετούσε με τις αντισημιτικές ταραχές που προκαλούσαν οι φασίστες, ωστόσο ήταν έτοιμος να δώσει πολιτική κάλυψη στην αντικομμουνιστική τους δραστηριότητα: «όσον αφορά την δράσιν [αυτής] εναντίον του κομμουνισμού […] έχει όλων και την ιδικήν μου ευλογίαν». Για τη Μακεδονία, λοιπόν, τα αντισημιτικά “έκτροπα” ήταν καταδικαστέα μεν, αλλά πήγαζαν από τη δίκαιη “εθνική φιλοτιμία”, η οποία έπρεπε να στραφεί πλέον κατά του κομμουνισμού. Ο ρόλος των φασιστικών οργανώσεων σε αυτό το πλαίσιο ήταν παραπληρωματικός. Λειτουργούσαν ως ανεπίσημος βραχίονας της κρατικής καταστολής.
Η Μακεδονία είχε προαναγγείλει το πογκρόμ, όταν στις 23 Ιουνίου του 1931 έγραφε: «Έχομεν την απόφασιν να εκκαθαρίσωμεν τους λογαριασμούς μας με τους κακούς Ισραηλίτας, που μας παρανοούν. Ευχόμεθα οι τελευταίοι να μετρώνται εις τα δάκτυλα. Αλλά κι αν είναι περισσότεροι η εκκαθάρισις θα γίνη». Για το λόγο αυτό ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας, Νίκος Φαρδής, ήταν ένας εκ των 11 κατηγορούμενων στη δίκη – παρωδία που πραγματοποιήθηκε στη Βέροια, τον Απρίλιο του 1932. Όλοι οι κατηγορούμενοι, μεταξύ των οποίων και ο Γιώργος Κοσμίδης, επικεφαλής των τριεψιλητών, αθωώθηκαν. Ο Νίκος Φαρδής, μπορούσε να συνεχίσει τη φασιστική του προπαγάνδα μέσα από τη “δημοκρατική” εφημερίδα. Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1932 η Μακεδονία δημοσίευσε στο πρωτοσέλιδό της εγκωμιαστικό άρθρο για τη εξακτίνωση του χιτλερισμού. Τίτλος του άρθρου: “Ο κοινοβουλευτισμός εχρεωκόπησεν. Τα εθνικοσοσιαλιστικά κόμματα όλου του κόσμου”. Ο συντάκτης του άρθρου δεν κρύβει τη χαρά του για την εξάπλωση της ναζιστικής ιδεολογίας: «Όπως η κηλίς του ελαίου απλώνεται επί του χάρτου, έτσι και αι αρχαί του Χίτλερ διεδόθησαν αστραπιαίως εις όλον τον κόσμο». Στην κατακλείδα του άρθρου αναφέρει: «Συμπέρασμα: Ο κοινοβουλευτισμός εχρεωκόπησεν. Φαίνεται ανίκανος να σώση τον κόσμον από το σημερινό κατάντημα. Οι λαοί τραβούν προς νέα ιδεώδη». Το άρθρο υπογράφονταν από ένα F. Είναι προφανές ότι συντάκτης του άρθρου ήταν ο Φαρδής.
Τον Νίκο Φαρδή θα τον ξανασυναντήσουμε κατά τη διάρκεια της κατοχής, όταν αρθρογραφούσε στη ναζιστική εφημερίδα Νέα Ευρώπη, ενώ οι αρχές κατοχής τον προσλάβανε ως λογοκριτή θεατρικών έργων, ταινιών, περιοδικών κλπ. Αργότερα έγινε προϊστάμενος του ελληνικού τμήματος του Γερμανικού Γραφείου Τύπου, που είχε ιδρυθεί το 1942. Στις 23 Οκτωβρίου του 1945 ο Φαρδής θα κληθεί ως κατηγορούμενος από το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων στη Θεσσαλονίκη, στη λεγόμενη “δίκη των δωσίλογων δημοσιογράφων”. Ωστόσο, απουσίαζε και η υπόθεσή του διαχωρίστηκε. Λίγα χρόνια αργότερα αθωώθηκε. Και πάλι σκανδαλωδώς.
Πολύκαρπος Γ.
